Wprowadzenie
Chunjie (春节, Chūn Jié), zwane też Festiwalem Wiosny albo po prostu Chińskim Nowym Rokiem, to najważniejsze i najbardziej uroczyste święto w Państwie Środka. Dla setek milionów Chińczyków stanowi czas, gdy żegnają stary rok i z radością witają nowy, odnawiając więzi rodzinne, wykonując od dawna praktykowane rytuały, przy akompaniamencie głośnych fajerwerków oraz bogatej w symbole tradycyjnej kuchni.
W tym artykule poznamy genezę i znaczenie Chunjie, zwyczaje z nim związane, a także sposób, w jaki Chińczycy – zarówno w ojczyźnie, jak i za granicą – pielęgnują tę bogatą obrzędowość. Na koniec przekonamy się, jak warto się uczyć języka chińskiego (mandaryńskiego), by głębiej wniknąć w tematykę Festiwalu Wiosny. Jeśli mieszkasz w Oslo i interesuje Cię nauka, to LC Chinese School oferuje elastyczne kursy, dopasowane do potrzeb różnych osób.
Historyczne korzenie
Legenda o potworze Nián (年)
Bodaj najbardziej znaną opowieścią wyjaśniającą zwyczaje Chińskiego Nowego Roku jest historia potwora Nián (年). Mówi się, że Nián zamieszkiwał głębiny oceanu lub odległe góry i pojawiał się raz w roku, siając chaos we wsiach. Mieszkańcy odkryli jednak, że stworzenie to boi się hałasu, jaskrawych świateł i koloru czerwonego.
Stąd narodziła się tradycja rozwieszania czerwonych ozdób, zapalania lampionów i odpalania petard. Hałas i intensywność barwy czerwonej skutecznie odpędzały Niána, co w symbolicznej formie przeniosło się na zwyczaj „straszenia” złych duchów w noc kończącą stary rok.
Kalendarz księżycowy
Chiński Nowy Rok nie przypada zawsze tego samego dnia według kalendarza gregoriańskiego, bo opiera się na cyklach księżyca. Zwykle święto wypada pomiędzy końcem stycznia a połową lutego. Oficjalnie obchody trwają 15 dni, jednak przygotowania zaczynają się znacznie wcześniej, a kończy je tzw. Święto Latarni (元宵节, Yuánxiāo Jié).
Przygotowania do Chunjie
Wielkie porządki
Przed nadejściem Nowego Roku, rodziny przeprowadzają gruntowne sprzątanie (打扫, dǎsǎo), by „wymieść” pecha i złą energię zgromadzoną w minionym roku. Wymienia się też często stare przedmioty na nowe, zawiesza się świeże dekoracje w kolorze czerwonym, kojarzonym z pomyślnością.
Dekoracje i akcenty czerwieni
Najbardziej widocznym symbolem Festiwalu Wiosny jest wszechobecna czerwień: papierowe wycinanki na oknach, lampiony (灯笼, dēnglóng), podłużne pasy papieru z kaligraficznymi wersetami (对联, duìlián) na framugach drzwi, czy znak „福 (fú)” – „szczęście” – który często wiesza się do góry nogami, aby wyrazić, że „szczęście przyszło” (倒福, dào fú).
Zakupy i prezenty
Ludzie masowo odwiedzają bazary, rynki i supermarkety, zaopatrując się w jedzenie na ucztę noworoczną, przekąski dla gości i prezenty dla najbliższych. Dzieci oraz osoby niezamężne otrzymują tradycyjne czerwone koperty (红包, hóngbāo) z pieniędzmi, jako wróżbę pomyślności. Również młodsze pokolenia dają koperty starszym członkom rodziny w formie wyrazu wdzięczności i respektu.
Przebieg święta
- Wigilia (除夕, Chúxī)
Najważniejszym momentem jest wieczór poprzedzający pierwszy dzień nowego roku. Rodziny zasiadają do uroczystej kolacji (年夜饭, niányèfàn), nierzadko oglądając przy tym telewizyjny koncert noworoczny (CCTV New Year’s Gala). W północnej części Chin często przygotowuje się pierożki (饺子, jiǎozi) o północy, aby symbolicznie „zawinąć” pomyślność. O północy rozlegają się petardy, fajerwerki i eksplozje radości. - Pierwszy dzień (正月初一, Zhēngyuè Chūyī)
W tym dniu odwiedza się seniorów, rodziców czy dziadków i składa życzenia: Xīnnián kuàilè (新年快乐) – „Szczęśliwego nowego roku!” lub Gōngxǐ fācái (恭喜发财) – „Gratulacje i bogactwa!”. W niektórych domach stawia się na świąteczną herbatę i przysmaki. - Kolejne dni
Każdy z 15 dni świętowania ma własną nazwę i tradycje. W jedne dni odwiedza się przyjaciół, w inne może się iść do świątyni, niektóre są czasem odpoczynku. - Święto Latarni (元宵节, Yuánxiāo Jié)
Piętnastego dnia po Nowym Roku świętuje się koniec okresu noworocznego, dekorując ulice lampionami. Podczas wieczornych spacerów można rozwiązywać zagadki wypisane na lampionach (猜灯谜, cāi dēngmí) i jeść kulki z mąki ryżowej (汤圆, tāngyuán), będące symbolem rodziny i zjednoczenia.
Symboliczne potrawy podczas Chunjie
- Jiǎozi (饺子): szczególnie na północy Chin jedzone na Sylwestra. Ich kształt przypomina dawne sztabki srebra, co symbolizuje bogactwo.
- Ryba (鱼, yú): fonetycznie brzmi podobnie do „nadmiaru” (余, yú). Dlatego rybę warto pozostawić lekko niedojedzoną, by w nowym roku niczego nie brakowało.
- Niángāo (年糕): ciasto ryżowe. Nazwa sugeruje „wysoko rok po roku” (年年高升), czyli nieustanny wzrost.
- Chūnjuǎn (春卷): „wiosenne zawijańce”, w Polsce znane jako spring rollsy – ich złocisty wygląd utożsamia się z obfitością.
Kluczowe elementy: fajerwerki, czerwony kolor i rodzina
- Fajerwerki: W nocy sylwestrowej huk i blask petard odgania złe moce (na pamiątkę walki z Niánem). W wielu miastach duże pokazy są mocno ograniczane z uwagi na bezpieczeństwo i smog, ale tradycja wciąż się utrzymuje, zwłaszcza na wsiach.
- Czerwień: Poza fartuchem czy innymi detalami, czerwień występuje w niemal każdej dekoracji – symbol siły, radości i ognia, który niszczy demony.
- Rodzinne zjednoczenie: W czasie Festiwalu Wiosny ma miejsce największa na świecie migracja sezonowa (春节回家, Chūnjié huí jiā), gdy ludzie z miast wracają do rodzinnych wiosek. To często jedyna szansa, by zobaczyć rodziców, rodzeństwo czy dziadków w ciągu roku.
Festiwal Wiosny na świecie i w Polsce
Chińska diaspora spowodowała, że Chunjie jest celebrowane także poza Chinami – w dużych miastach Europy i Ameryki Północnej organizuje się parady, pokazy tańca lwa i smoka, specjalne wydarzenia kulinarne. Także w Polsce coraz częściej można natrafić na warsztaty i wydarzenia związane z Nowym Rokiem po chińsku, zwłaszcza w okolicach stycznia-lutego.
Dlaczego warto uczyć się chińskiego?
Zrozumienie istoty Festiwalu Wiosny wymaga przyswojenia licznych nazw, mitów i niuansów językowych. Język chiński może wydawać się trudny, lecz oferuje wgląd w bogactwo kultury:
- Obyczaje i przysłowia: Wiele powiedzeń noworocznych w oryginale ma gry słowne, tracone w przekładzie.
- Lepsza komunikacja: Zawieranie przyjaźni czy kontaktów biznesowych z Chinami staje się łatwiejsze, jeśli znamy podstawy mandaryńskiego.
- Głębsze zrozumienie: Znając mandaryński, samodzielnie przeczytasz oryginalne artykuły, oglądniesz programy o Chunjie, a przy okazji docenisz symbolikę kaligrafii i dekoracji.
Jeśli chcesz rozpocząć naukę, LC Chinese School w Oslo oferuje kursy zaprojektowane tak, by pogodzić je z pracą czy studiami. Poznasz nie tylko pinyin, lecz także kulturę i kontekst, czego najlepszym przykładem są właśnie chińskie święta.
Jak uczcić Chiński Nowy Rok w domu?
- Dekoracje: Zawieś w drzwiach chińskie wycinanki, naklej napis „福” (fú, szczęście) do góry nogami, kup (lub zrób) czerwone lampiony.
- Noworoczne potrawy: Spróbuj przygotować pierożki jiǎozi lub inne dania, np. kurczaka w sosie słodko-kwaśnym. Ważne jest symboliczne znaczenie składników.
- Obejrzyj galę noworoczną (春晚, Chūnwǎn): Każdego roku jest emitowany spektakl telewizyjny pełen muzyki, tańca i humoru, gromadzący setki milionów widzów. Dostępny online.
- Poznaj frazy: Powiedz rodzinie i znajomym „Xīnnián kuàilè!” (新年快乐, „Szczęśliwego Nowego Roku!”) lub „Gōngxǐ fācái!” (恭喜发财, „Powodzenia i bogactwa!”).
- Festyn lampionów: Jeśli masz ochotę, w 15. dniu możesz urządzić wieczór z latarenkami, zapisać na nich zagadki – tak jak w Chinach – i częstować gości np. tangyuan (kulki ryżowe w słodkiej zupie).
Znaczenie kulturowe Chunjie
Festiwal Wiosny to nie tylko imprezowe fajerwerki, ale też wartości rodzinne i ciągłość tradycji. Chińczycy, niezależnie od zmian zachodzących w nowoczesnym społeczeństwie, w Nowy Rok zawsze starają się wrócić do rodzinnego domu. Rytuały i przesądy pozwalają im poczuć łączność z przodkami, umocnić tożsamość kulturową i spojrzeć w przyszłość z nadzieją.
Wnioski końcowe
Chunjie (春节, Chūn Jié), czyli Chiński Nowy Rok, to fascynująca mieszanka mitologii (legenda o potworze Nián), szeregu obyczajów (czerwone dekoracje, petardy, zjazdy rodzinne, symboliczne potrawy) oraz współczesnej dynamiki. Z jednej strony pielęgnuje się rodzime tradycje o tysiącletniej metryce, z drugiej – dostosowuje do realiów globalnego świata, co widać w handlu online i kampaniach w mediach społecznościowych.
Aby w pełni docenić sens i magię Festiwalu Wiosny, warto choć odrobinę poznać język chiński. Dzięki temu możemy zrozumieć ukryte przesłania w powiedzeniach noworocznych czy docenić gry słowne. LC Chinese School w Oslo jest doskonałym miejscem dla tych, którzy pragną zacząć przygodę z mandaryńskim lub rozwijać już posiadane umiejętności – kursy te łączą elastyczność z intensywną praktyką.
Jak zatem świętować „po chińsku”? Wystarczy odrobina czerwieni w wystroju, nieco orientalnych smaków (pierożki, tangyuan), plus chęć do poznawania nowego. A nade wszystko ducha łączności z rodziną i radosne witanie zmian na lepsze. W końcu na tym polega siła Chunjie: na wspólnym celebrowaniu nowego początku, wdzięczności za to, co było i nadziei na to, co nadejdzie. Xīnnián kuàilè (新年快乐) – Szczęśliwego Nowego Roku!
